Architektura: Kraków cz.2 (Adolf Szyszko-Bohusz)

"Podróży z Szyszko-Bohuszem" ciąg dalszy...

Wiemy już, że wsławił się jako architekt, jako konserwator Zamku Królewskiego na Wawelu, a cóż on na tym Zamku ciekawego zmodził ?

Jako konserwator Wawelu dokonał odkrycia i rekonstrukcji Rotundy Najświętszej Marii Panny (św. Feliksa i Adaukta), badał Katedrę Wawelską (Kryptę św. Leonarda) oraz wczesnogotyckie systemy obronne Wzgórza Wawelskiego. Jego dziełem jest odnowienie większości wnętrz zamkowych, Brama Herbowa na Wawelu (1921), powiększenie Krypty Wieszczów i sarkofag Juliusza Słowackiego (1927-1928) oraz urządzenie krypty Marszałka Józefa Piłsudskiego wraz z nowym zejściem do podziemi katedry z baldachimem (1936-1938). Trochę tego było trzeba przyznać, ale nie moim zamiarem jest przybliżać bardziej szczegółowo tych prac na Wawelu, interesuje mnie przede wszystkim jego działalność jako architekta.

Towarzystwo Ubezpieczeniowe "Feniks" w 1928 r. zwróciło się do Adolfa Szyszko-Bohusza z propozycją zaprojektowania i wybudowania nowej kamienicy na Rynku Głównym 41, na rogu ul. Św. Jana. Budynek miał zostać zbudowany w miejscu zburzonej kamienicy, w której w 1792 r. mieszkał znany matematyk i astronom Jan Śniadecki. Poniżej zdjęcie tej kamienicy.

Kamienica stojąca niegdyś w miejscu budynku "Feniks" (zdjęcie z 1900-1918 r.)

W latach 1928-1932 powstała awangardowa i supernowoczesna bryła nowego budynku. Wzbudziła kontrowersje i ostre protesty środowiska konserwatorskiego. Zostały one przerwane w wyniku osobistej interwencji zaprzyjaźnionego z Szyszko-Bohuszem prezydenta Ignacego Mościckiego. Krakowianie ze względu na stylizowaną (dziś nieistniejącą) attykę nazywali kamienicę "Domem pod Kominami".

Jest to pierwszy w Krakowie budynek, gdzie eleganckie mieszkania zostały wyposażone w klimatyzację. W latach II wojny światowej kamienicę przebudowali Niemcy i zlikwidowali attykę.

Budynek Feniksa w budowie (X.1931 r.)

Budynek Feniksa (VII.1932)

Budynek Feniksa (VII.1932)

Budynek Feniksa - detale architektoniczne

Budynek Feniksa podczas remontu (VII.1941 r.) - jeszcze z attyką

Budynek Feniksa po remoncie (XII.1941) - po usunięciu attyki

Budynek Feniksa współcześnie

Szyszko Bohusz budował także dla siebie. W 1932 roku w Przegorzałach rozpoczął budowę willi - Baszty według własnego projektu i na potrzeby swojej rodziny. Niedługo po objęciu w 1916r kierownictwa odnowy Zamku Królewskiego kupił on od Zakonu Kamedułów około 9ha. zalesionego wzgórza, na którym w ciągu kilkunastu lat (całość była gotowa przed wybuchem wojny w 1939r.) powstał budynek na planie baszty. Dom połączono telefonicznie ze stróżówka, maleńkim, okrągłym budyneczkiem stojącym u podnóża przy ulicy Jodłowej.

Budowla wzięła swą formę od Rotundy św. Feliksa i Adaukta. Niektórzy twierdzą, iż jest to raczej nawiązanie do średniowiecza i wywodzącej się z niego idei rycerskiej - sama forma budynku ma quasi-obronny charakter, ponadto umieszczono go na skale i zbudowano z miejscowych kamieni - zupełnie jak niegdyś zamki rycerskie. Budynek znajdujący się obok, nazywany zameczkiem lub przez niemców "Schloss Wartenberg" nie jest projektem Szyszko-Bohusza. W 1942r. Tuż przy baszcie, hitlerowcy rozpoczęli prace przy nowej budowli. W ich zamierzeniu miał to być luksusowy ośrodek wypoczynkowy dla pilotów Luftwaffe walczących na froncie wschodnim, a jego pierwowzorem jeden z alpejskich zamków.

Z końcem 1945r. rodzina Bohuszów podjęła sądowe starania o odzyskanie posiadłości jako mienia opuszczonego przez Niemców - niestety bez rezultatu. Całość zajął w 1952r. roku Instytut Badawczy Leśnictwa, podległy Ministerstwu Leśnictwa.

Baszta - współcześnie

"Zamek" i baszta w Przegorzałach

Innym projektem Adolfa Szyszko-Bohusza jest Dom Legiosnisty, obecnie Dom im. Józefa Piłsudskiego.

Budynek wzniesiono w latach 1928-34 z funduszy Związku Legionistów Polskich, stoi w miejscu, z którego w 1914 roku wyruszyła Pierwsza Kompania Kadrowa kierując się na terytorium zaboru rosyjskiego. Sam budynek jest przykładem architektury funkcjonalistycznej, prostej w formie i bardzo logicznej w założeniach. Jest tylko częścią kompleksu, którego z braku funduszy nie wybudowano. Wybuch II wojny światowej oraz czasowa delegalizacja związku dokonana przez Generalnego Gubernatora a później władze Polski Ludowej uniemożliwiły dokończenie budowy Domu w takiej formie, jaka założona została w projekcie.

Dom Legionisty - poświęcenie budynku (05.08.1934 r.)

Dom Legionisty (05.08.1935 r.)

Dom Legionisty (05.08.1935 r.)

Dom im. Józefa Piłsudskiego - współcześnie

Nieukończony projekt budynku (obecnie stoi jedynie wschodnie skrzydło)

W 1934 roku w klasztornym ogrodzie Paulinów na Skałce został wybudowany gmach juwenatu czyli paulińskiego gimnazjum dla młodzieży męskiej. Projektu rzecz jasna Adolfa Szyszko-Bohusza. O budynku niestety wielu informacji nie ma, ale jak zwykle prezentuje on funkcjonalistyczny charakter w modernistycznej skórze.

Juwenat - współcześnie

Kaplica w budynku

Oprócz wymienionych wyżej budynków, architekt ten zaprojektował dziesiątki innych zarówno w Krakowie jak i poza nim, ale na tą chwilę kończymy już "podróż z Szyszko-Bohuszem", być może kiedyś wrócę do jego osoby.

Adolf Szyszko-Bohusz umarł w Krakowie, został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w pobliżu Alei Zasłużonych.

więcej o nim i jego dziełach w krótkim filmie: http://sarp.org.pl/barucki/szyszko-bohusz/