Architektura: "Wawelski Akropolis"

Gdzie: Wzgórze Wawelskie
Co: "Akropolis"
Kto: Stanisław Wyspiański, Władysław Ekielski
Kiedy: 1904-1907 (tylko plany)

W latach 1904-1907 Stanisław Wyspiański i architekt Władysław Ekielski opracowali plan zabudowy wzgórza, noszący nazwę Akropolis. Ta nigdy niezrealizowana idea zakładała umieszczenie na Wawelu m.in. polskiego sejmu i senatu, Muzeum Narodowego, Akademii Umiejętności i Kurii Biskupiej. Całość miała wzorować się na starożytnej architekturze – autorzy założyli wybudowanie np. teatru greckiego czy posągu Nike.

Makieta przedstawiająca projekt Wyspiańskiego i Ekielskiego

Makieta przedstawiająca projekt Wyspiańskiego i Ekielskiego

Plan Akropolis

Widok Akropolis od północy

Widok Akropolis od zachodu

Widok Akropolis od południa

Oto kilka ciekawszych fragmentów artykułu zamieszczonego w czasopiśmie "Architekt" przez samego Władysława Ekielskiego (W. Ekielski, S. Wyspiański, Akropolis. Pomysł zabudowania Wawelu, „Architekt” 9/1908, z. 5–6, s. 49–57):

"l. Praca nasza nie ma podkładu restauracyi istniejących budynków, jakkolwiek niektóre projektujemy w starych murach: uważaliśmy, że Wawel zogniskować winien życi e narodu, najidealniejszy wykwit jego państwowej i umysłowej kultury i być jej widomym znakiem w formie szeregu budowli, które wzniesie żywy jego organizm.

2. Zamek Królewski nie był przedmiotem naszych narad, ani nie myśleliśmy

go w jego istotnych formach bynaj mniej naruszać [...]

3. Olbrzymi plac, powstały przez zburzenie budynków wojskowych, podzielony jest na 3 części, jakby osobne podwórza: plac Katedralny, plac Zwycięstwa i plac Izby posłów — przez co

uzyskać można dla oka korzystne odległości

4. Pomysł restytucyi dwóch kościołów: ŚŚ.Michała i Jerzego,których położenie i najogólniejsze kształty w rzutach dokładnie — przypuszczamy — ustalone znaleźliśmy na planie Zamku z r.1796 powstał z pietyzmu dla przeszłości, a dał nam osobliwe — sądzimy — architektoniczne motywa układu: Ś. Michał stoi prawie centralnie i stanowi ważne ogniwo ujęcia placu przed Katedrą, położenie kościoła Ś. Jerzego asymetryczne łagodzi ścisłość układu placu Zwycięstwa.

5. Począwszy od Zamku Królewskiego (od strony Bernardynów) aż do baszty Px proponujemy obejście

podcieniami, a to ze względu na przecudny krajobraz roztaczający się w tych stronach.

6. Utrzymujemy istniejącą ogólną sylwetę Wawelu, nie zatracamy preponderancyi Zamku Królewskiego, leżącego zresztą na cyplu wzgórza; nowe budynki leżą prawie dokładnie na miejscu istniejących wojskowych, a ich wysokość zgadza się — mniej więcej — z wysokością tychże. Tylko tam, gdzie motyw planu tego wymagał, budujemy wyżej.

[...]

8. Styl Odrodzenia z gestem użyciem motywów attykowych nada przyszłej grupie budynków odrębny charakter.[...] Wyznać musimy, że na wprowadze nie modernizmu na Wawel brakło nam odwagi, co naturalnie nie przesądza, że i on z chwilą, kiedy przestanie być polem prób i doświadczeń, uzyska wszelkie prawa.

Dzisiejsze mury forteczne Wawelu utrzymujemy w całości; zapewne tylko blanki (krenelaż) będą zbyteczne, zwłaszcza w miejscach, z których na miasto i okolicę roztacza się piękny widok: tam należałoby tworzyć balkony w rodzaju takiego, jaki przed wejściem ku katedrze proponujemy.

Gdy zastanawiać się będą, co i jak na Wawelu postawić, myślę, że w rachubę wejdzie to, co już przemyśleliśmy. Poświęciliśmy wiele czasu i trudu dla celu, cennego każdemu artyście: projektowania dzieł wielkich. Może kiedyś w kształtach przybliżonych staną podobne budowle na naszem NAJDROŻSZEM MIEJSCU, na naszej POLSKIEJ AKROPOLIDZIE, która pamięta nasz początek, naszych Królów, nasze Zwycięstwa, nasze Klęski i Nadzieje, i która — da Bóg — naszej LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI będzie świadkiem.

WL. EKIELSKI."

Pełny tekst artykułu znaleźć można tu:

http://bcpw.bg.pw.edu.pl/Content/1312/04arch08_nr_5_6.pdf

Do tego kilka oryginalnych rycin autorów:

Plan Akropolis

Plac Zwycięstwa

Portal wejściowy do Akademii Umiejętności

Wejście do Akademii Umiejętności

Sala Poselska, Kapitol, Kościół św. Jerzego i św. Michała

Pałac Biskupi i Katedra

Pewnie niejeden/na zada sobie pytanie, jak by w takim razie wyglądał Wawel, gdyby śmiałe plany Wyspiańskiego i Ekielskiego weszły w życie.

Osobiście uznaję projekt za bardzo ciekawy, wiele elementów można by faktycznie włączyć w plan Wzgórza Wawelskiego, ale czy całość wyobrażeń ówczesnych artystów należałoby urzeczywistnić - tu mógłbym już polemizować.

Na pewno projekt całkowicie by zmienił panoramę tej części miasta, ale czy zamek wkomponowałby się w otoczenie, a raczej dzisiejsze otoczenie w zamek ? Oto kilka fotomontaży, które chociaż częściowo odpowiedzą na to pytanie.