majtra: Architektura: Kraków

Gdzie: Al. 3 maja 1
Co: Muzeum Narodowe
Kto: Czesław Boratyński, Edward Kreisler, Bolesław Schmidt
Kiedy: 1934-1938

W początkach XX wieku zbiory Muzeum Narodowego w Krakowie rozrosły się tak bardzo, że zaistniała pilna potrzeba pozyskania dodatkowego obszernego budynku na ich pomieszczenie. Wybór władz Krakowa i dyrekcji Muzeum padł na jeden z opuszczonych przez armię austriacką gmachów poszpitalnych na Wzgórzu Wawelskim. Po odzyskaniu niepodległości budynek poszpitalny na Wawelu stał się (od 1919 roku) własnością rządu Rzeczypospolitej Polskiej i 23 września 1920 roku wydano nakaz opuszczenia go, gdyż - jako nie pasujący do historycznego charakteru Wzgórza - został przewidziany do rozbiórki. Sytuacja lokalowa Muzeum uległa znacznemu pogorszeniu i jedynym rozwiązaniem tego stanu rzeczy wydała się budowa nowego gmachu muzealnego.
Już w 1921 roku powołano Komitet Budowy Muzeum Narodowego w Krakowie jako Pomnika Wolności, a jego projekt powierzono architektowi Adolfowi Szyszko-Bohuszowi. Wysuwano różne pomysły lokalizacyjne, ale większość z nich skupiała się wokół Błoń i Alei Trzech Wieszczów, które w zamierzeniu władz miasta miały być kulturalno-naukową strefą Krakowa. Pierwotny projekt monumentalnego Pomnika - pomyślanego jako dwa budynki połączone arkadą - upadł z powodu braku funduszy na tak rozległą inwestycję i w 1931 władze miasta zdecydowały się na budowę jednego gmachu Muzeum na gruntach u wylotu ówczesnej ul. Wolskiej i al. Adama Mickiewicza, w sąsiedztwie Błoń krakowskich i miejsca, skąd w sierpniu 1914 roku wyruszyła w bój l Kompania Kadrowa Legionów Józefa Piłsudskiego.
Nowy budynek muzealny miał być w zamierzeniu jego twórców, władz Miasta i Muzeum rodzajem panteonu sztuki i pamiątek narodowych

Wykonawcami projektu architektonicznego zostali zatwierdzeni przez Prezydium Miasta architekci miejscy: Czesław Boratyński (naczelnik Wydziału Budowlanego Zarządu miasta Krakowa) i Edward Kreisler

Projekt, po konsultacji z wieloma specjalistami, został zaprezentowany przez dyrektora MNK Feliksa Koperę oraz autorów projektu Czesława Boratyńskiego i Edwarda Kreislera na Międzynarodowym Kongresie Muzealnym w Madrycie zorganizowanym przez Instytut współpracy intelektualnej przy Lidze Narodów na przełomie października i listopada 1934 roku. Tematem kongresu był całokształt zagadnień związanych z utrzymywaniem zbiorów sztuki - w tym budownictwo muzealne. Krakowski projekt Muzeum Narodowego uzyskał wówczas bardzo dobrą ocenę gremium specjalistów z osiemnastu krajów. Podkreślano zwłaszcza uwzględnienie wielu najnowocześniejszych rozwiązań technicznych przy projektowaniu oświetlenia, klimatyzacji i wewnętrznego transportu w budynku.

Na ukształtowanie urbanistyczne otoczenia Muzeum oraz jego fasadę rozpisano w 1933 roku konkurs. Znacznym utrudnieniem dla jego uczestników było to, że musieli dostosować się do zatwierdzonego projektu budynku, który narzucał styl i stanowił dominantę architektoniczną całego założenia. Pierwsze miejsce w tym konkursie uzyskał projekt nr 29 warszawskiego zespołu w składzie: Bolesław Schmidt, Janusz Juraszyński
i Juliusz Dumnicki, ale tylko Bolesław Schmidt uczestniczył w jego realizacji, którą prowadził krakowski zespół architektów. Zaprojektowana budowla wielkością i stylistyką nawiązywała do sąsiednich monumentalnych gmachów Biblioteki Jagiellońskiej, Akademii Górniczo-Hutniczej i Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego. Monolityczna, zharmonizowana bryła miała podkreślać reprezentacyjną funkcję budynku.
Od frontu, od al. 3 Maja, ma 63 m długości, a od al. Adama Mickiewicza - 100 m, zaś wysokość wynosi 23 m.
Szerokie granitowe stopnie prowadziły od frontu do otwartych podcieni, ponad którymi miały być umieszczone płaskorzeźby. Wysokie usytuowanie głównego wejścia miało stanowić zabezpieczenie przed skutkami ewentualnej powodzi. Fasada gmachu była wyłożona płytami piaskowca, co przy dużej liczbie okien stanowiło efektowną całość. Elewacje boczne urozmaicał rytm pionowych filarów międzyokiennych.

Budowa Nowego Gmachu Muzeum Narodowego w Krakowie była nie tylko wielkim przedsięwzięciem budowlano-finansowym władz miasta Krakowa, które nie byłyby w stanie sfinansować ze środków własnych tak dużej inwestycji, ale sprawą ogólnonarodową, w którą włączali się zarówno pojedynczy zwykli obywatele, jak i wybitni artyści, duże i małe firmy oraz liczne organizacje. W powszechnym odczuciu była to budowa pomnika narodowej chwały, wznoszonego siłami całego społeczeństwa i dla tego społeczeństwa - jakby echo patriotycznej mobilizacji sprzed pięćdziesięciu pięciu lat, kiedy to w październiku 1879 roku z woli i szczodrości Polaków z wszystkich zaborów powstało, wbrew wszelkim trudnościom, Muzeum Narodowe w Krakowie.
Niestety nie udało się w pełni zrealizować wspaniałego zamierzenia i projekt Czesława Boratyńskiego, Edwarda Kreislera oraz Bolesława Schmidta nie został wykonany w zamierzonym kształcie. Wybuch II wojny światowej spowodował, że realizacja nie została dokończona i budynek funkcjonował w formie niepełnej aż do 1970 roku.
Co ciekawe, podczas wojny budynek został zamieniony w Kasyno Państwowe, po 1945 roku przywrócono mu jego dawną funkcję.
W latach 70-tych powrócono do rozbudowy gmachu, którą zakończono dopiero w roku 1990.
Warto dodać, że jest to siedziba najstarszego w Polsce Muzeum Narodowego (powstanie - 1879 r.).

Plany budynku z 1933 r.